Liên quan đến tính công bằng chúng ta thường được nghe về kiểu chia một lần duy nhất & chọn lần lượt: A chia đôi miếng bánh & B sẽ được quyền chọn phần chia trước. Thế nhưng với kiểu chia mà A có toàn quyền đề xuất dành một phần (dù rất nhỏ) cho B, B sẽ ứng xử thế nào?

Bạn đã bao giờ hình dung về kiểu bỏ phiếu được tiến hành vòng tròn theo thứ tự lần lượt từng người một nhằm phân chia thành hai phe đồng ý/bác bỏ, nơi mà phe chiếm đa số sẽ nhận được tất cả, phe thua sẽ không nhận được bất cứ cái gì (mà còn mất tất cả)[1]? Trong trường hợp này con bài then chốt có nằm ở người thứ N/2 hay người thứ (N/2)+1?

Với những thí nghiệm liên quan đến quyết định kinh tế cá nhân được thực hiện với sự biến đổi những thông số đầu vào & đo lường điều gì đang diễn ra trong não bộ khi con người ra quyết định. Daniel Kahneman đã giành được giải Nobel kinh tế khi ông đề xuất những mô hình tiên đoán về hành vi kinh tế và mở ra ngành khoa học mới là kinh tế thần kinh học. Bài này sẽ giới thiệu về một hướng nghiên cứu mới của kinh tế: Vai trò của gen trong quá trình con người lựa chọn các quyết định kinh tế.

Từ một trò chơi kinh tế

Một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế lần đầu tiên đã chứng minh ảnh hưởng của gen đối với những hành vi (lựa chọn & quyết định) kinh tế của con người thông qua một thí nghiệm với trò trơi kinh tế.

Theo truyền thống, các nhà khoa học xã hội thường do dự khi thừa nhận vai trò của gen trong việc giải thích hành vi kinh tế. Nhưng nghiên cứu gần đây của David Cesarini, nghiên cứu sinh kinh tế thuộc MIT & các đồng nghiệp đến từ Thụy Điển đã chỉ ra rằng những nhân tố gen di truyền cấu thành những cái mà con người nhận thức là hợp lý & bất hợp lý.

Thí nghiệm này được công bố ngày 1/10 trên Proceedings of the National Academy of Sciences [Nhật trình của viện khoa học quốc gia?].

Trò chơi này như sau:2 người tham gia chia nhau một món tiền thưởng không liên quan đến đóng góp cá nhân & họ buộc phải thỏa thuận về phần nhận được của mỗi người. Nguyên tắc cơ bản của trò chơi là một trong hai người sẽ đề xuất phương án chia món tiền & người kia phải có câu trả lời lại. Sẽ có duy nhất một đề xuất nên chỉ có một câu trả lời là đồng ý hoặc không đồng ý. Nếu đề xuất này không được chọn (bởi người còn lại) thì cả hai sẽ không nhận được gì cả.

Bởi vì sự khước từ trò chơi hàm nghĩa phần thưởng là không có gì dành cho cả hai người. Lý thuyết về tính tư lợi cá nhân tiên đoán một cách chắc chắn rằng người trả lời trong thí nghiệm trên sẽ chấp nhận bất cứ một món tiền nào đó (lớn hơn 0) dành cho mình còn hơn không nhận được gì. Kết quả nghiên cứu trong thí nghiệm chỉ ra rằng những người trả (người còn lại) lại thường từ chối món tiền hào phóng [ít ỏi], có lẽ bởi những người trả lời cho rằng người đề xuất đã không công bằng[2].

Đến một nhánh mới trong kinh tế học?

Cesarini nói:“So với những ảnh hưởng chung từ môi trường như sự dạy bảo, những ảnh hưởng từ gen di truyền được xem là nhân tố quan trọng dẫn đến những khác nhau trong cách mọi người cư xử (quyết định)”.

Nghiên cứu những chi phối của gen di truyền trong trò chơi này, Cesarini và các đồng nghiệp tiến hành thí nghiệm đối với những cặp sinh đôi được chọn ra từ Sổ danh bạ sinh đôi của Thụy Điển. Theo đó, các nhà nghiên cứu kiểm soát từng tình huống chi tiết. Bởi vì những cặp sinh đôi cùng trứng [Identical twins] sẽ có cùng những gen di truyền trong khi những cặp sinh đôi khác trứng [Fraternal twins] thì không có điều này. Các nhà nghiên cứu có thể phát hiện ra ảnh hưởng của gen di truyền bằng cách so sánh mức giống nhau giữa các cặp sinh đôi cùng trứng & sinh đôi khác trứng tham gia thí nghiệm.

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng gen di truyền tác động chiếm đến 40% những biến thiên mà con người phản ứng lại với những lời đề nghị không hợp lý (trong khi chia món tiền). Trong một nhận xét khác, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng những cặp sinh đôi cùng trứng đã chia tiền tốt hơn các cặp sinh đôi khác trứng.