6 chiếc mũ tư duy là một kĩ thuật được thiết kế nhằm giúp các cá thể có được nhiều cái nhìn về một đối tượng, mà những gì thu được sẽ khác nhiều so với một người thông thường có thể nhìn thấy. Đây là một mẫu suy nghĩ và nó có thể kết hợp thành lối suy nghĩ định hướng. Trong phương pháp này, các phán xét có giá trị sẽ có chỗ đứng riêng, nhưng sẽ không được phép thống trị như thường thấy trong lối suy nghĩ thông thường.
Mục đích:
6 chiếc mũ tư duy được dùng để:
- Kích thích suy nghĩ song song;
- Kích thích suy nghĩ toàn diện;
- Tách riêng cá tính (như là bản ngã, các thành kiến ...) và chất lượng;
- Đào tạo về sáng tạo, điều phối cuộc họp, quản lý cuộc họp.
- Tăng năng suất làm việc và trao đổi trong nhóm;
- Cải tiến sản phẩm và quá trình quản lý dự án;
- Phát triển tư duy phân tích, và ra quyết định.
Lịch sử của phương pháp:
Đây là phát kiến của Tiến sĩ Edward de Bono (
http://www.edwdebono.com/ ) trong năm 1980. Năm 1985 nó đã được mô tả chi tiết trong cuốn "Six Thinking Hats" của de Bono.
Phương pháp này được phát triễn và giảng dạy ở nhiều nơi trên thế giới. Nhiều tổ chức lớn như là IBM, Federal Express, Brtish Airways, Pepsi, Polaroid, Prudential, Dupont, ...cũng dùng phương pháp này.
Cách thức tiến hành:(Xin xem phần ví dụ để có hình dung cụ thể!)
Dùng 6 cái mũ đại diện cho 6 dạng thức của suy nghĩ. Mỗi chiếc mũ đề cập đến chiều hướng suy nghĩ hơn là tên gọi. Mỗi mũ có một màu (mà màu này chỉ đại diện cho duy nhất 1 dạng thức duy nhất của suy nghĩ).
Mọi người đều tham gia góp ý. Tuỳ theo kiểu ý kiến, người chủ trì cuộc họp sẽ đề nghị đội mũ màu gì.
Các mũ không được dùng để phân loại cá nhân, mặc dù hành vi hay thói quen cuả cá nhân đó "dường như" hay có vẻ thuộc về loại nào đó. Nó chỉ có tác dụng định hướng suy nghĩ trong khi thành viên trong nhóm cho ý kiến đội lên mà thôi.
Các đặc tính cuả màu mũ:
Mũ trắng: mang hình ảnh của một tờ giấy trắng, thông tin, dữ liệu. Khi chúng ta tưởng tượng đang đội chiếc mũ trắng, chúng ta chỉ cần suy nghĩ về các thông tin, dữ kiện liên quan đến vấn đề đang cần giải quyết, tập trung trên thông tin rút ra được, các dẫn liệu cứ liệu và những thứ cần thiết, làm sao để nhận được chúng.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
- Chúng ta có những thông tin gì về vấn đề này?
- Chúng ta cần có những thông tin nào liên quan đến vấn đề đang xét?
- Chúng ta thiếu mất những thông tin, dữ kiện nào?
Mũ Đỏ: mang hình ảnh của lửa đang cháy trong lò, con tim, dòng máu nóng, sự ấm áp. Khi tưởng tượng đang đội chiếc mũ đỏ, chúng ta chỉ cần đưa ra các cảm giác, cảm xúc, trực giác, những ý kiến không có chứng minh hay giải thích, lí lẽ của mình về vấn đề đang giải quyết. Chỉ đưa ra các điều bộc phát đó, không cần giải thích.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
- Cảm giác của tôi ngay lúc này là gì?
- Trực giác của tôi mách bảo điều gì về vấn đề này?
- Tôi thích hay không thích vấn đề này?
Mũ Đen: mang hình ảnh của đêm tối, đất bùn. Người đội mũ đen sẽ liên tưởng đến các điểm yếu, các lỗi, sự bất hợp lý, sự thất bại, sự phản đối, trần trừ, thái đội bi quan. Vai trò của chiếc nón đen là giúp chỉ ra những điểm yếu trong quá trình suy nghĩ của chúng ta. Chiếc nón đen để dùng cho “sự thận trọng”, nó chỉ ra các lỗi, các điểm cần lưu ý, các mặt yếu kém, bất lợi của vấn đề hay dự án đang tranh cãi. Chiếc nón đen đóng vai trò hết sức quan trọng, nó đảm bảo cho dự án của chúng ta tránh được các rủi ro, nó ngăn chúng ta làm điều sai, bất hợp pháp hay nguy hiểm.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
- Những rắc rối, nguy hiểm nào có thể xảy ra?
- Những khó khăn nào có thể phát sinh khi tiến hành làm điều này?
- Những nguy cơ nào đang tiềm ẩn?
Mũ Vàng: mang hình ảnh của ánh nắng mặt trời, sự lạc quan, các giá trị, các lợi ích, vàng 9999. Khi tưởng tượng đang đội chiếc mũ vàng, bạn sẽ đưa ra các ý kiến lạc quan, có logic, các mặt tích cực, các lợi ích của vấn đề, mức độ khả thi của dự án.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
- Những lợi ích khi chúng ta tiến hành dự án này là gì?
- Đâu là mặt tích cực của vấn đề này?
- Liệu vấn đề này có khả năng thực hiện được không?
Mũ Xanh dương: Hãy liên tưởng đến cây cỏ xanh tươi, sự nảy mầm, sự đâm chồi, sự phát triển. Chiếc nón xanh lá cây tượng trưng cho sự sinh sôi, sáng tạo. Trong giai đoạn đội nón này, chúng ta sẽ đưa ra các giải pháp, ý tưởng cho vấn đề đang thảo luận.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
- Có những cách thức khác để thực hiện điều này không?
- Chúng ta có thể làm gì khác trong trường hợp này?
- Các lời giải thích cho vấn đề này là gì?
Mũ Xanh Lục: Chiếc nón này có chức năng giống như nhạc trưởng, nó sẽ tổ chức các chiếc nón khác - tổ chức tư duy. Mũ xanh lục sẽ kiểm soát tiến trình tư duy. Đây là chiếc mũ của người lãnh đạo hay trưởng nhóm thảo luận. Vai trò của người đội nón này là:
- Xác định trọng tâm và mục đích thảo luận cho nhóm (Chúng ta ở đây làm gì? Chúng ta cần tư duy về gì? Mục tiêu cuối cùng là gì?)
- Sắp xếp trình tự các chiếc mũ trong suốt buổi thảo luận. Người đội mũ này cần bảo đảm nguyên tắc vàng sau: “Tại một thời điểm nhất định, mọi người phải đội mũ cùng màu”.
- Cuối cùng, tập hợp mọi ý kiến, tóm tắt, kết luận và ra kế hoạch (Chúng ta đã đạt được gì ? Chúng ta có thể bắt đầu chưa? Chúng ta có cần thêm thời gian và thông tin để giải quyết vấn đề này?)
Mọi người trong nhóm sẽ cùng tham gia góp ý -- tùy theo tính chất cuả ý đó mà người đó (hay người trưởng nhóm) sẽ đề nghị đội mũ màu gì. Trưỏng nhóm sẽ lần lượt chia thời gian tập trung ý cho mỗi màu mũ ... Tuy nhiên, một số trường hợp đặc biệt nếu cần, bất kì thành viên nào cũng có thể đề nghị góp thêm ý vào cho 1 màu nào đó (tuy vậy phải giữ đủ thời lượng cho mỗi màu mũ).
Các bước cụ thể:
Bước 1:Dùng phương pháp 6 mũ để học sinh nhìn vào vấn đề ở các góc cạnh khác nhau. Có thể dùng 6 loại phấn màu để ra hiệu (thay cho mũ). Học sinh chủ động cho ý kiến và giáo viên sẽ điều khiển cuộc họp qua các bước như sau:
1. Mũ trắng: Các sự kiện
- Các HS nói chuyện trong khi cô giáo đang nói;
- Có sự ồn ào làm cho các học sinh khác bị xao lãng hoặc không nghe được cô nói gì;
- Học sinh không biết làm gì sau khi học;
- Nhiều học sinh bực mình, không muốn học nữa.
2. Mũ đỏ: Cảm tính
- Cô giáo cảm giác bị xúc phạm;
- Các HS nản chí vì không nghe được hướng dẫn;
- Người nói chuyện trong lớp vui vẻ được tán dóc và nghe dóc.
3. Mũ Đen: Các mặt tiêu cực
- Lãng phí thời gian;
- Buổi học bị phá vỡ;
- Nhiều người bị xúc phạm vì những người nghe không cần đến những gì được nói;
- Mất trật tự trong lớp.
4. Mũ vàng: Các mặt tích cực cuả tình trạng được kiểm nghiệm
- Mọi người được nói những gì họ nghĩ
- Có thể vui thú
- Mọi người không phải đợi tới lượt cuả mình để nói nên sẽ không bị quên cái gì mình muốn nói
- Không chỉ những HS giỏi mới được nói
5. Mũ Lục: Những cách giải quyết đến từ cách nhìn vấn đề theo trên
- Cô giáo sẽ nhận thức hơn về "thời lượng" mà cô nói
- Cô giáo sẽ cố gắng tác động qua lại (để ý cho phép nhiều đối tượng tham gia) với nhiều HS không chỉ với các HS "giỏi"
- HS sẽ phải làm viêc để không phải phác biểu linh tinh. HS sẽ tự hỏi "điều muốn nói có liên hệ đến bài học hay không?" và có cần để chia sẻ ý kiến vói các bạn khác hay không? Sẽ cần bàn thảo thêm làm sao HS vượt qua khó khăn này!
- HS sẽ suy nghĩ rằng có nên phá sự học cuả người khác hay không?
- Sẽ giữ bản tường trình này lại làm tài liệu sau này xem xét có tiến bộ hay không?
6. Mũ Xanh Dương: Tổng kết những thứ đạt được
- Cô giáo rút kinh nghiệm rằng cần phải giới hạn thời gian dùng để nói;
- Cô giáo cần tham gia bàn luận với tất cả HS và cần phải ưu tiên hơn đến những HS ít khi tham gia phát biểu hay là các HS chỉ thụ động im lặng chờ được gọi trả lời;
- Cô giáo cần để HS có thời gian suy nghĩ trước khi họ tham gia vào bàn luận. Thì giờ cho HS suy nghĩ trong buổi học quan trọng rất cần thiết;
- HS hiểu rằng "nói chuyện làm ồn trong lớp" sẽ làm cho các HS khác bị ảnh hưởng và bực mình;
- HS hiểu rằng chỉ cần cười giỡn trong một tí thì cũng đủ phá hỏng sự học cuả người khác;
- HS ý thức rằng nói bất kì lúc nào mình muốn là hành động thiếu kỷ luật với chính những giá trị kiến thức cuả bản thân;
- HS và giáo viên cần xem lại đề tài này để kiểm xem có tiến bộ hay không.
Nguồn:
Pi C&E sưu tầm và tổng hợp